کتاب الزکاة (للمنتظری)« كتاب الزكاة» اثر فقهى آیة الله حسینعلی منتظری است كه در چهار جلد، به زبان عربی و در شرح كتاب الزكاة عروة الوثقاى مرحوم آية الله جناب آقا سید محمد کاظم یزدی تأليف شده است. ۱ - ساختار كتاب در جلد اول كتاب به مواردى مانند تعريف زكات، وجوب زكات، حكم منكر زكات و مانع زكات، شروط وجوب زكات و... تبيين شد است. در جلد دوم هم راجع به مستحبات زكات و اصناف مستحقين زكات بحث شده است. جلد سوم كتاب هم مشتمل بر فصلى در اوصاف مستحقين زكات مى‌باشد. جلد چهارم راجع به زمان وجوب اخراج زكات و اعتبار قصد قربت در دادن زكات و چند مسئله متفرقه راجع به زكات مى‌باشد. ۲ - گزارش محتوا شارح، در ذيل اولين كلمه ماتن مى‌فرمايد: زكات عبارت است از رشد و نموّ و پاكى در لغت. در آيات قرآن هم مسائل مختلفى راجع به زكات بيان شده، از جمله آيه ۱۰۳ سوره توبه كه مى‌فرمايد:« خذ من أموالهم صدقة تطهرهم و تزكيهم بها». در آيه ۱۶۴ آل عمران هم مى‌فرمايد:« يتلوا عليهم آياته و يزكيهم». ۲.۱ - اصل وجوب زكاتامّا وجوب زكات كه به قول ماتن از ضروريات دين مى‌باشد، شارح در مورد علت آن چند روايت آورده كه از جمله آنها صحيحه حريز مى‌باشد كه از زراره و محمد بن مسلم نقل كرده و آنها هم از امام صادق علیه السلام نقل كرده‌اند كه فرمود:« إنما وضعت الزكاة اختباراً للأغنياء و معونة للفقراء و لو أن الناس أدّوا زكاة أموالهم ما بقي مسلم فقيراً محتاجاً و لاستغنى بما فرض الله له و إن الناس ما افتقروا و لا احتاجوا و لا جاعوا و لا عروا إلا بذنوب الأغنياء و حقيق على الله...». به قول ماتن مانع زكات، كافر شمرده شده است و براى اين بحث هم روايات متعددى آورده شده است; از جمله آنها روايت ابو بصير از امام صادق عليه السلام است كه فرمود:« من منع قيراطا من الزكاة فليس بمؤمن و لا مسلم». امّا اهميت زكات به اين صورت تبيين شده كه خمس و زكات دو واجب مالى هستند كه از سوى شرع در موضوعات خاص به مقدار مخصوص تحت شرايط و خصوصيات معين براى مصارف مشخصه مقرر شده‌اند. آيا در شرع اسلام واجبات مالى ديگرى هم هست يا نه؟ مطلبى است كه در ادامه بيان شده است. در آيه ۲۴ و ۲۵ سوره معارج كه فرموده:« في أموالهم حق معلوم للسائل و المحروم»، سخن در اين است كه آيا اين حق معلوم چيزى غير از زكات است يا خير؟ مؤلف، مى‌گويد: تنها صدوق است كه گفته حق معلوم چيزى غير از زكات است كه در هر روز يا هر جمعه يا هر ماه يا هر سال بر مكلف واجب مى‌گردد. [۴]
كتاب الزكاة، آية الله حسينعلى منتظرى، ج۱، ص ۸.
۲.۲ - شروط وجوب زكاتشروط وجوب زكات، موضوع بحث بعدى است كه عبارتند از: بلوغ ، عقل، آزاد بودن، مالك بودن، امكان تصرف در مال داشتن و رسيدن اموال به حد نصاب وجوب زكات. مؤلف، در تك تك شرايط مذكور مطالب مربوط را تبيين كرده است; براى مثال در مورد بلوغ، حكم زكات در طلا و نقره متعلق به طفل، حکم زكات در مال التجاره طفل، زكات غلات طفل، حكم كسى كه در قسمتى از سال غير بالغ بوده و حكم چيزى كه يك سال در آن معتبر نمى‌باشد، مطرح گرديده‌اند. چگونگى تجارت با مال طفل، زكات مال مجنون، حكم زكات انسان بى‌هوش و مست، حكم زكات در نمائات وقف ، زكات مالى كه به كسى قرض داده شده و... از ديگر مطالبى هستند كه در ادامه مورد بحث و بررسى قرار گرفته‌اند. [۵]
كتاب الزكاة، آية الله حسينعلى منتظرى، ج۲، ص۱۰ .
۲.۳ - موارد زکاتدر همين جلد كتاب مواردى كه زكات آنها بايد پرداخته شود، مطرح شده‌اند; از جمله زکات انعام كه داراى چهار شرط مى‌باشد: رسيدن به حد نصاب، سائمه بودن، كارگر نبودن و گذشتن يك سال بر آنها، زکات نقدین ; يعنى طلا و نقره كه در ذيل آن حكم زكات در پول نقد و زيور آلات هم مشخص شده است و زکات غلات اربعه ; يعنى گندم، جو، خرما و كشمش كه شرايط خاص آنها هم در ذيلشان مطرح شده است. از ديگر مواردى كه در مورد زكات غلات ذكر شده اين است كه زمان اخراج آنها چه موقعى است؟ ديگر اينكه مقدار زكات در غلات چقدر است؟ و نيز اينكه آيا زكات با مرگ مالك آن ساقط مى‌شود يا خير؟ چيزهايى كه دادن زكاتشان مستحب است، ديگر فصل كتاب مى‌باشد. زكات مال التجاره، زكات مكيل و موزون‌هايى كه از زمين مى‌رويند، زكات اسب‌هاى ماده، زكات حاصل منازل و مساكن، زكات زيور آلات، زكات مال غايب و مدفون، زكات غلات اربعه از شخص غير بالغ، زكات شتر معلوفه و... از مواردى هستند كه زكاتشان مستحب مى‌باشد. [۶]
كتاب الزكاة، آية الله حسينعلى منتظرى، ج۳، ص۱۰ .
۲.۴ - اصناف مستحقين زكاتاصناف مستحقین زکات هم هشت صنف هستند و عبارتند از: ۱- فقرا. ۲- مساكين. ۳- عاملين زكات. ۴- مؤلفة قلوبهم; يعنى كسانى كه با پرداخت اموالى بدانها قلب‌هايشان نسبت به اسلام رئوف مى‌شود و به اسلام تمايل پيدا مى‌كنند. ۵- اسرا و افراد در بند. ۶- ورشكستگان مالى. ۷- سبيل الله، مانند ساختن مسجد، پل و... . ۸- ابن السبیل و در راه ماندگان. مطالبى هم در اين زمينه توضيح داده شده است; مثل اينكه اگر بدانيم شخصى مستحق دريافت زكات است ولى ندانيم از كدام صنف است چه بايد كرد؟ ماتن مى‌گويد: جايز است زكات به وى پرداخت شود بدون آنكه مشخص شود اين فرد جزو كدام صنف مى‌باشد يا اگر شخص از دو جهت مستحق دريافت زكات است، مى‌توان زكات را به وى داد بدون آنكه تعيين كند از كدام جهت است؟ ۲.۵ - اوصاف مستحقين زكاتاوصاف مستحقين زكات، در ديگر فصل كتاب مورد بررسى قرار گرفته است. اولين وصف براى مستحقين، ایمان است; يعنى به کافر زكات داده نمى‌شود. به آن دسته از مسلمانان هم كه مخالف حق هستند پرداخت نمى‌گردد. دوم اينكه دادن زكات به وى باعث اعانت بر اثم نباشد; مثلاً به كسى كه اين پول را در گناه خرج مى‌كند، نمى‌توان زكات اعطا كرد. سوم اينكه شخص مستحق زكات جزو واجب النفقه‌هاى پرداخت كننده‌ى زكات نباشد; براى مثال شخص نمى‌تواند به پدر و مادر فقير خود زكات بدهد، زيرا نفقه‌ى آنها بر او واجب بوده و در صورت دادن نفقه ديگر فقير نخواهند بود تا زكات بدانها پرداخت شود. هاشمى نبودن هم يكى ديگر از شروط دريافت زكات مى‌باشد مگر آنكه پرداخت كننده‌ى زكات خود نيز هاشمى باشد. ۲.۶ - وقت وجوب زكاتوقت وجوب زكات هم يكى ديگر از فصول كتاب است كه ماتن گفته: گذشت دوازده ماه يا يك سال تمام بر اموال واجب الزكات، زمان پرداخت زكاتشان مى‌باشد. ۲.۷ - قصد قربت در پرداخت زكاتآخرين فصل هم در باره‌ى قصد قربت در پرداخت زكات است كه مسائل گوناگونى در ذيلش مطرح گرديده است. ماتن مى‌گويد: زكات از عبادات بوده و قصد قربت در آن شرط مى‌باشد. شارح نيز ابتدا به توصلى يا تعبدى بودن زكات پرداخته، سپس مسائل پيرامونش را تشريح نموده است. [۷]
كتاب الزكاة، آية الله حسينعلى منتظرى، ج۴، ص۱۱ .
۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب فقهی شیعه
|